Od stosunkowo niedawna w polskim porządku prawnym funkcjonuje konstrukcja nowej osoby prawnej jaką jest fundacja rodzinna.
Zapraszamy do zapoznania się z poniższym artykułem, który przybliża najważniejsze kwestie związane z założeniem, działalnością i opodatkowaniem fundacji rodzinnej.
- Cel działalności fundacji rodzinnej
Fundacje rodzinne zostały wprowadzone na mocy ustawy z dnia 23 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (dalej jako: „UFR”), która weszła w życie 22 maja 2023 r.
Zgodnie z art. 2 ust. 1 UFR, fundację rodzinną tworzy się w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Szczegółowy cel działalności fundacji rodzinnej powinien zostać wskazany w jej statucie.
Poza gromadzeniem mienia i zarządzaniem nim, co jest typowe nie tylko dla fundacji rodzinnej, ale także wielu innych podmiotów, UFR wskazuje, że jednym z celów fundacji rodzinnej jest spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów.
Przez świadczenia na rzecz beneficjentów rozumie się składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację. Jeśli beneficjentem jest osoba fizyczna, wówczas fundacja rodzinna może w szczególności pokrywać koszty jego utrzymania lub kształcenia.
Fundacja rodzinna co do zasady nie jest podmiotem mogącym wykonywać działalność gospodarczą, za wyjątkiem typów działalność, które zostały wskazane w art. 5 UFR. Taką dozwoloną działalnością gospodarczą fundacji rodzinnej jest m.in.:
- zbywanie mienia (o ile nie zostało ono nabyte w celu dalszego zbycia), za wyjątkiem mienia wyłączonego UFR;
- najem, dzierżawa lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą, a także uczestnictwo w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze; czy też
- udzielanie pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik oraz beneficjentom.
- Powstanie fundacji rodzinnej
Aby założyć fundację rodzinną należy (art. 21 UFR):
- złożyć oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie (co wymaga formy aktu notarialnego);
- ustalić statut fundacji rodzinnej (co wymaga formy aktu notarialnego);
- sporządzić spis mienia;
- ustanowić organy fundacji rodzinnej wymagane przez ustawę lub statut;
- wnieść fundusz założycielski przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wnieść fundusz założycielski w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie;
- uzyskać wpis do rejestru fundacji rodzinnych.
Dopiero z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych dochodzi do nabycia przez fundację osobowości prawnej. Rejestr fundacji rodzinnych prowadzony jest przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.
- Fundator
Fundator jest główną postacią fundacji rodzinnej, która ustala jej statut oraz jest zobowiązana do wniesienia mienia na pokrycie funduszu założycielskiego o określonej w statucie wartości, nie niższej niż 100.000 złotych.
Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo testamencie. Fundacja rodzinna może być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora, chyba że do ustanowienia fundacji dochodzi w testamencie – wówczas fundacja rodzinna może mieć wyłącznie jednego fundatora.
Zgodnie z art. 16 UFR, fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej.
- Organy fundacji rodzinnej
- Zarząd
Zgodnie z art. 43 UFR, ustawowymi organami fundacji rodzinnych są zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów.
Zarząd odpowiada m.in. za prowadzenie spraw fundacji rodzinnej, jej reprezentację, realizację celów określonych w statucie oraz spełnianie świadczeń przysługujących beneficjentom. Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, to wszyscy jego członkowie są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw fundacji rodzinnej. Dodatkowo, w przypadku zarządu wieloosobowego fundację rodzinną reprezentuje dwóch członków zarządu działających łącznie. Statut może modyfikować powyższe zasady.
O ile statut nie stanowi inaczej, członków zarządu powołuje i odwołuje fundator, a po jego śmierci rada nadzorcza, jeżeli została ustanowiona, a jeżeli nie została ustanowiona – zgromadzenie beneficjentów. W przypadku, w którym dochodzi do ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie, fundator określa w nim osobę albo osoby, które zostaną powołane do pełnienia funkcji członka albo członków pierwszego zarządu.
- Rada nadzorcza
Ustanowienie rady nadzorczej fundacji rodzinnej nie jest co do zasady obowiązkowe. Wyjątkiem jest tu art. 64 ust. 2 UFR, zgodnie z którym radę nadzorczą należy ustanowić w przypadku, w którym liczba beneficjentów przekracza dwadzieścia pięć osób.
Zadaniem tego organu jest pełnienie funkcji nadzorczych w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie. Istnieje również możliwość rozszerzenia uprawnień rady nadzorczej w statucie – w szczególności możliwe jest wprowadzenie do statutu listy czynności zarządu, do podjęcia których potrzebna jest zgoda rady nadzorczej.
O ile statut nie stanowi inaczej, powołania i odwołania członków rady nadzorczej dokonuje fundator, a po śmierci fundatora – zgromadzenie beneficjentów. W przypadku, w którym fundacja rodzinna jest ustanawiana w testamencie, fundator może określić w nim osobę albo osoby, które zostaną powołane do pełnienia funkcji członka albo członków pierwszej rady nadzorczej.
- Zgromadzenie beneficjentów
Zgromadzenie beneficjentów jest organem ustanawianym przez fundatora w statucie fundacji rodzinnej i jest tworzone przez beneficjentów, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestniczenia w nim.
Zgodnie z art. 72 UFR, uchwały zgromadzenia beneficjentów wymagają:
- rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej za poprzedni rok obrotowy;
- udzielenie absolutorium członkom organów fundacji rodzinnej z wykonywania przez nich obowiązków;
- podział lub pokrycie wyniku finansowego netto;
- wybór firmy audytorskiej, w przypadku gdy sprawozdanie finansowe zgodnie z ustawą o rachunkowości podlega badaniu;
- inne sprawy wymienione w ustawie lub statucie.
Beneficjentem mogą być osoby fizyczne oraz organizacje pozarządowe, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, prowadzące działalność pożytku publicznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej ustawy. Beneficjentem fundacji rodzinnej może być też sam fundator.
- Audyt fundacji rodzinnej
Zgodnie za art. 79 UFR, w fundacji rodzinnej co najmniej raz na cztery lata powinien być przeprowadzany audyt, a w przypadku fundacji rodzinnej, której sprawozdanie podlega badaniu zgodnie z ustawą o rachunkowości, audyt przeprowadza się corocznie przed zatwierdzeniem sprawozdania finansowego.
Chodzi to o audyt zarządzania aktywami fundacji rodzinnej, zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych, pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, a także celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej. Audyt przeprowadza firma audytorska albo zespół audytorów wyznaczone przez zgromadzenie beneficjentów. Zgodnie z art. 77 ust. 2 UFR, w skład zespołu audytorów wchodzą biegły rewident, doradca podatkowy, adwokat lub radca prawny (przy czym nie mogą to być m.in. osoby zależne od fundacji rodzinnej lub świadczące doradztwo na rzecz fundacji rodzinnej).
- Wybrane aspekty podatkowe
- Wniesienie majątku do fundacji rodzinnej
Założenie fundacji rodzinnej oraz przekazanie do niej majątku nie jest opodatkowane podatkiem dochodowym CIT ani podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Podobnie, wniesienie do fundacji rodzinnej majątku na pokrycie funduszu założycielskiego nie powoduje także powstania przychodu/dochodu do opodatkowania PIT po stronie fundatora (zostało to potwierdzone m.in. w interpretacji Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 16 czerwca 2023 r., sygn. 0113-KDIPT2-3.4011.284.2023.3.JŚ).
W zależności od sytuacji, wniesienie majątku do fundacji rodzinnej może podlegać opodatkowaniu VAT. Zalecamy tu szczególną ostrożność i analizę każdego przypadku oddzielnie.
- Opodatkowanie CIT fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna jako podatnik CIT co do zasady nie płaci tego podatku w bieżącym toku swojej działalności (zwolnienie z CIT) jeżeli uzyskuje przychody w ramach działalności gospodarczej, która w świetle art. 5 UFR może być prowadzona przez fundację rodzinną.
Jeżeli fundacja rodzinna prowadzi działalność wykraczającą poza zakres wskazany w art. 5 UFR, wówczas zobowiązana jest do zapłaty podatku CIT wynoszącego 25%. UFR przewiduje też kilka innych przypadków, w których nie stosuje się ogólnego zwolnienia z CIT.
Fundacja rodzinna płaci CIT w wysokości 15% podstawy opodatkowania dopiero w momencie przekazania lub postawienia do dyspozycji świadczeń na rzecz beneficjentów, mienia w związku z rozwiązaniem fundacji oraz świadczeń w postaci ukrytych zysków (art. 24q ustawy o CIT).
- Opodatkowanie PIT wypłat na rzecz beneficjentów będących osobami fizycznymi
Przychody z tytułu świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji rodzinnej, którymi są fundator lub osoby należące do najbliższej rodziny fundatora (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym, macocha), korzystają co do zasady ze zwolnienia z PIT.
Świadczenia na rzecz beneficjentów będących wobec fundatora osobami zaliczanymi do I lub II grupy podatkowej opodatkowane są PIT według stawki 10%. Świadczenia na rzecz beneficjentów niezaliczających się do tej grupy opodatkowane są z kolei według stawki 15%.
Jeżeli zastanawiasz się nad założeniem fundacji rodzinnej lub masz jakiekolwiek pytania związane z jej działalnością, zapraszamy do kontaktu!
